یکی از تحولات اجتماعی در جوامع معاصر، پدیدار شدن اوقات فراغت به عنوان یکی از نیازمندی­های اساسی جوامع معاصر و ملزومی برای تاب آوردن زندگی تحت سیطره  تکنولوژی است. در راستای این امر گردشگری نیز به عنوان یکی از شیوه­های گذران اوقات فراغت گسترش یافته است. گردشگری و اوقات فراغت در عصر پسامدرن به عنوان یک حق محسوب گردیده و به پایه­های زندگی و هستی انسان بدل گشته است.

امروزه صنعت عظیم توریسم بویژه توریسم داخلی جایگاه خاصی در اقتصاد کشور­ها داشته و نقش فعال و موثری در ارتقاء ساختار اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی کشورها بخصوص در  کشور­های رو به توسعه بازی می­کند.

زولتان سرموگی، مدیر اجرایی سازمان گردشگری که در شهر ملاکای مالزی برگزار شد عنوان کرد شمار گردشگرانی که در سال ۲۰۱۲ میلادی به نقاط جهان سفر کرده­اند، رشد سالانه ۴% داشته و به بیش از یک میلیارد نفر رسیده است. گردشگران ۶% از مجموع صادرات کالا و خدمات جهانی را  خود اختصاص داده­­اند در جهان، یک شغل در بخش گردشگری است(مطهری مقدم، ۱۳۹۲: ۶).

در ایران با توجه به منابع بالقوه فراوان برای جذب گردشگر تلاش­هایی برای توسعه این صنعت صورت گرفته است. از جمله می­توان به طرح جامع ملی توسعه گردشگری و طرح­های جامع استانی اشاره کرد، که با توجه به نقاط قوت و ضعف و مزیت­های نسبی موجود در هر منطقه سیاست­های کلی و استراتژی­های منطقه­ای و استانی توسعه گردشگری کشور را تدوین و چارچوب و مبنایی برای سایر طرح­های کلان مرهون تدوین برنامه­هایی جهت اجرایی و عملیاتی شدن سیاست های پیش بینی شده و استراتژی­های پیشنهادی در این طرح­ها می­باشد.

امروزه فعالیت­های تفریحی و گردشگری به عنوان صنعتی پویا و در حال رشد معرفی شده است. افزایش زمان اوقات فراغت و درآمد، سهولت در انجام سفر، تمایل شدید افراد جامعه به تمدد اعصاب و نیازمندی­های شخصی باعث به وجود آمدن تفریحات جدید و جذابی شد که در دهه­های قبل وجود نداشته است. منابع و جاذبه­های گردشگری در تمامی بخش های برنامه­ریزی و مدیریتی صنعت گردشگری از اهمیت بالایی برخوردار است. ویژگی ها و مشخصه های منابع و جاذبه ها در یک کشور یا منطقه اساس توسعه گردشگری را مهیا می­سازد. بنابراین برای فراهم کردن بستر مناسب جهت توسعه امر گردشگری، شناسایی جاذبه­ها در مرحله اول و برنامه ریزی برای توسعه آنها در مراحل  بعدی امری ضروری به نظر می­رسد (بهزادفر،۱۳۸۷،ص۹).

بنابراین برای فراهم کردن بستر مناسب جهت توسعه امر گردشگری، شناسایی جاذبه­ها و منابع در مرحله اول و سپس ارزیابی آنها امری ضروری به نظر می­رسد. جاذبه­های گردشگری با توجه به تنوع منحصر به فرد بودن،درجه اعتبار و سندیت ارتباط و مجاورت با سایر جاذبه ها و دسترس بودن، زنده بودن و موقعیت استقرار دارای اهمیت و جذابیّت متفاوتی هستند که می­توانند انگیزه سفر را برای گردشگران تقویت کنند. با توجه به نقش­ها و کارکرد­هایی که جاذبه­ها در توسعه گردشگری مقاصد بر عهده دارند، نحوه برنامه­ریزی، مدیریت و توسعه آنها از اهمیت قابل توجهی برخودار است. عدم برنامه­ریزی جهت بهره­برداری مستمر از منابع باعث از دست رفتن این پتانسیل­ها و حتی باعث صدمات جبران ناپذیری به این صنعت و جامعه خواهد شد. منابع گردشگری در صورت استفاده ازسرمایه، به کارگیری تکنولوژی، اعمال مدیریت به گونه­ای که به بخشی از نیاز و تقاضای گردشگران پاسخ گویند، تبدیل به جاذبه گردشگری می­شود.

در کشور ما باتوجه به وجود منابع گردشگری در زمینه تاریخی و اکوتوریستی برنامه­ریزی­هایی در این زمینه انجام شده و در دهه­های اخیر فعالیت گردشگری نسبت به گذشته پر رنگ­تر شده است و با توجه به اثرات اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی  مورد توجه دولت و مسئولین نیز قرار گرفته است.

بحث اینجاست که در مورد یکی از میراث­های فرهنگی مهم و تاریخی ملت سرافراز ایران، در هیچ یک از بحث های مورد اشاره بالا نادیده گرفته شده است. این میراث ارزشمند ملت ایران مناطق عملیاتی هشت سال دفاع سرافرازانه و مقدس است. در حالی که مشاهده رشادت‌های رزمندگان در شرایط جنگ تحمیلی باعث افتخار هر مسلمان ایرانی می‌شود؛ بارها شاهد بودم که زائرانی که فرزندان شهدا بودند، پس از اعزام به این مناطق می‌گفتند «وقتی به دانشگاه بر گردیم با صراحت و سربلندی رشادت‌های پدران خود را بیان خواهیم کرد و ‌خواهیم گفت شهدا که بودند و چه کردند».

تنها اقداماتی که در سال­های گذشته در این زمینه انجام شده است اعزام کاروان های راهیان نور به مناطق عملیاتی غرب و جنوب کشور می باشد که اعزام این کاروان­ها مشکلات خاص را به همراه دارد.

اردوهای راهیان نور به اردوهایی گفته می­شود که جهت بازدید از مناطق جنگی هشت سال دفاع مقدس در قالب کاروانهایی خاص اعزام می­شوند. فلسفه اعزام این کاروانها آشنایی مردم بخصوص نسل سوم انقلاب با دلاوریها و رشادتهای رزمندگان اسلام در جبهه­های حق علیه باطل است. راهیان نور یعنی کسانی که عازم بازدید از مناطقی هستند که رزمندگانش بر اساس معنویتی و نورانیت ویژه ای می جنگیدند. اصرار جمهوری اسلامی در اعزام افراد اعم از دانشگاهی ، فرهنگی ، کشاورز، کارگر، دانش آموز و… واختصاص بودجه ویژه برای این کار باید دلایلی فراتر از یک اقدام توریستی وتفریحی  باشد که قطعا این این چنین است .البته جای بررسی و باقی است.پیروزی انقلاب اسلامی بر خلاف پیش بینی دستگاههای اطلاعاتی بزرگ دنیا بود زیرا با روش ها ومتد های آنان امکان وقوع چنین انقلابی وجود نداشت، دلیل اصلی اشتباه آنان نادیده گرفتن نقش معنویت در پیروزی انقلاب اسلامی بود. عدم شکست جمهوری اسلامی در دفاع مقدس هم ناشی ازهمین  طرز فکر بود یعنی جمهوری اسلامی برای اولین بار عامل ویژه ای را در پیروزی انقلاب ودفاع مقدس وارد صحنه کرد که برای تفکرات حاکم در جهان  قابل پیش بینی نبود تنها عامل تمایز جمهوری اسلامی  با سایر انقلاب ها همین نقطه بود. آثار بکارگیری عامل معنویت در دفاع مقدس تغییر استراژی­ها وتاکتیک­های رزمندگان در نوع جنگیدن  بود. به عنوان مثال انجام  عملیات نظامی  در شب های تاریک برای اولین بار در تاریخ جنگ اتفاق افتاد. توکل به خدا وداشتن روحیه شهادت طلبی ، اخلاص یعنی کار فقط برای خدا، شجاعت ،ایثار وگذشت واعتقاد به پیروزی در هر شرایطی از کاراکترهای اصلی این تفکر بود. بروز این صفات ناشی از معنویت توام با یاد خدا دعا وتضرع و… بود. پیروزی بر علیه رژیم ستم شاهی وصدام جنایتکار فقط ازاین طریق ممکن شد.

دشمنی ها همچنان باقی است ونیاز به این  فرهنگ در همه عرصه ها اعم از عرصه های علمی ، اقتصادی ،وسیاسی و… روز به روز بیشتر می شود. در طول این سی ویک سال هرجا از این فرهنگ استفاده کرده ایم شگفت آفرین شده است وهرجا از آن  غفلت کرده ایم شکست خورده ایم .پس هزینه های جمهوری اسلامی در این راستا به دلیل نیازی است که داریم. اردو های راهیان نور باید وسیله باشد برای پمپاژ نور و معنویت از فضای جبهه ها به درون جامعه باید دعای رزمندگان ونمازشان، اخلاص و فداکاریشان و… سوغات بازدید کنندگان باشد. باید فرهنگ مقاومت ایستادگی هدیه راهیان نور به جامعه وصفا ومعنویت رزمندگان ازاین طریق به  درون خانه ها سرازیر شود. زمان جنگ فضای جبهه­ها به شکلی بود که به محض ورود افراد ولو با هر تفکر و دیدگاهی آنچنان متاثر می­شدند که حداقل در جبهه­ها تمام افکار دیگرشان  را فراموش می­کردند. اگر چه معتقدیم با همین چند روز اردو وبا همین روال افراد بازدید کننده تا مدت ها واکسینه می شوند ولی جای کار وتلاش فرهنگی وآسیب شناسی در اردو ها باقی است .برنامه ریزان باید از روزمرگی و تکرار خارج شوند و به فکر حداکثر بهربرداری از این فرصت و فضا باشند.

---

۲ـ اهداف تحقیق

در حال حاضر گردشگری به یکی از مهترین فعالیت های اقتصادی در جهان تبدیل شده است. بر اساس گزارش سازمان جهانی گردشگری (World tourism organisation)، مخارج سالانه گردشگری در سطح جهانی بالغ بر ۲۰۰۰ میلیارد دلار می باشد.در بسیاری از کشورها، صنعت مسافرت به صورت منبع اصلی ایجاد کار درآمد و جمعیتی بالغ بر ۱۰۰ میلیون نفر را در سطح جهانی به  اشتغال واداشته است. گردشگری به لحاظ اقتصادی می تواند منجر به ایجاد اشتغال برای بخش زیادی از جمعیت گردد، درآمد یک شهر، روستا و یا منطقه را افزایش دهد، توسعه زیرساختها را به دنبال داشته باشد، ضریب امنیت اقتصادی را بالا ببرد و در نهایت با تنوع بخشی به فعالیت های اقتصادی یک منطقه باعث شکوفایی اقتصادی و پویایی فعالیت ها در آن شود. بدون شک از لحاظ فرهنگی گردشگری دارای پتانسیل قوی ایجاد ارتباطات فرهنگی بین افراد، گروه ها و جوامع مختلف بوده و از این طریق زمینه را برای برقراری سایر روابط فراهم می آورد. به لحاظ سیاسی و امنیتی، گردشگری می تواند در یک منطقه با جلب نظر سیاست گزاران، برنامه ریزان و مردم نگرش های سیاسی و امنیتی را نسبت به یک منطقه جهت گیری مثبت داده و از این مسیر زمینه توسعه را از   جنبه های مختلف فراهم آورد.

در میان انواع گردشگری چه به لحاظ اهداف به انواع (گردشگری فرهنگی،گردشگری اجتماعی،گردشگری ورزشی،مذهبی- زیارتی و … ) و به لحاظ مبدا و مقصد به انواع(بین المللی،گردشگری ملی،بومی و…)تقسیم می­شوند و در برنامه ریزی ها و طرح های جامع گردشگری که برای مناطق گوناگون کشور انجام شده است،در هیچ یک از موارد به مناطق عملیاتی توجهی نشده است که تنها تعریفی که برای گردشگری این مناطق می تواند تا حدودی تطبیق داد، گردشگری سیاه می باشد که تا حدودی با گردشگری این مناطق مطابق می باشد.

براساس موارد اشاره شده اهداف تحقیق را می توان به شرح زیر آورد:

۱ـ شناسایی عوامل درونی و بیرونی موثر بر وضعیت گردشگری مناط عملیاتی جنوب کشور؛

۲ـ مشخص نمودن وضعیت گردشگری منطقه مورد مطالعه ( منطقه عملیاتی جنوب)؛

۳- مشخص نمودن راهبردها و استراتژی­های کوتاه و بلند مدت در جهت رشد و توسعه صنعت گردشگری منطقه عملیاتی جنوب.

---

۳ـ روش پژوهش

روش تحقیق به کار رفته شده در این پژوهش بر اساس نوع هدف کاربردی و بر اساس ماهیت و روش نیز پیمایشی ـ توصیفی و با بهره­گیری از روش دلفی می­باشد. شیوه گردآوری اطلاعات کتابخانه­ای، پیمایشی و مصاحبه با اساتید معارف جنگ و کارشناسان مجرب در این زمینه و تکمیل ۳۰ پرسشنامه به وسیله این کارشناسان می­باشد. برای تجزیه و تحلیل اطلاعات از تکنیک تحلیلیSWOT استفاده شده است. به گونه­ای که با استفاده از این تکنیک به بررسی و شناخت عوامل داخلی و عوامل خارجی موثر بر گردشگری منطقه مورد مطالعه پرداخته شده است. به طور کلی جهت تدوین راهبردها از چارچوبی دو مرحله­ای شامل:

الف: مرحله ورود اطلاعات که خود شامل ماتریس ارزیابی عوامل داخلی (IFE) و عوامل خارجی (EFE) می­باشد. به منظور تعیین ضریب هر یک از عوامل و تصمیم­گیری پیرامون عوامل راهبردی با اهمیت بالا و پایین از نظرات گروه دلفی استفاده شد، تا نتایج حاصل از ماتریس­ها برای اخذ نمره نهایی به کار گرفته شود.

ب: مرحله دوم که تطبیق می­باشد با ارزیابی تطبیقی اقدام به ماتریس SWOT در قالب راهبردهایST ، WO، SO ،WT نموده و سپس ماتریس داخلی و خارجی (IE) تدوین می­گردد.

۴ـ ویژگی های محدوده مورد مطالعه

مناطق جنوبی کشور با دارا بودن آثار تاریخی و فرهنگی، زیارتی، طبیعی و یادمانهای به جای مانده از ۸ سال دوران دفاع مقدس هر ساله مهمان هزاران نفر از هموطنان می باشد. از جمله این مکانهای تفریحی ـ توریستی می­توان به موارد زیر اشاره کرد:

۱ـ معبد چغازنبیل در ۴۵ کیلومتری جنوب شرقی شهرستان شوش با قدمتی در حدود ۱۳۰۰ سال قبل از میلاد؛

۲ـ بارگاه دانیال نبی(ع) در شهر شوش و در ساحل شرقی رودخانه شاور قرار دارد و سالیان بسیاری است که شوش را به دان می‌شناسند و به همین منظور این شهر را شوش دانیال نیز می‌شناسند؛

۳ـ سدهای کرخه، دز، سد گتوند و …..؛

اگر بخواهیم نمونه­های از مکانهای که یادواره از ۸ سال دفاع مقدس می­باشند و در طی سالیان بعد از انقلاب به محلی برای هموطنان تبدیل شده است اشاره کنیم می توان موارد زیر را نام برد:

۱ـ شلمچه: منطقه مرزی شلمچه در منتهی‌الیه غرب خرمشهر واقع شده است و نزدیک‌ترین نقطه مرزی به بصره می‌باشد. شلمچه یکی از محورهای هجوم دشمن در ۳۱/۶/۵۹ به خرمشهر بود. در طول جنگ تحمیلی منطقه شلمچه صحنه عملیات های بیت المقدس، رمضان ، کربلای ۴ ، کربلای ۵، کربلای ۸ و بیت المقدس ۷ بوده که در این میان، نبرد کربلای ۵ از جایگاه ویژه ای برخوردار است. رزمندگان اسلام با اجرای عملیات کربلای ۵ در دی‌ ماه ۱۳۶۵، این مواضع را در هم شکستند. از شمال، به منطقه زید، از جنوب به رودخانه اروند، از شرق به دژ مرزی ایران و عراق و از غرب به شهرهای تنومه و الحارثه می‌رسد. شلمچه دارای آب و هوای گرمسیری است. حداقل دمای هوای آن در زمستان به صفر درجه سانتیگراد می‌رسد و دمای آن در تابستان از مرز ۵۵ درجه، تجاوز می‌کند. این منطقه فاقد برجستگی‌های طبیعی است و جنس خاکش از رس است و به‌هنگام بارندگی، تردد روی این زمین، فقط با اتکا به جاده میسر است. به دلیل اتصال به ضلع جنوبی شلمچه با اروندرود، باتلاق‌ها و آب گرفتگی‌های متعددی ایجاد شده ­است و روییدنی‌هایی نظیر چولان و بردی در کنار آب‌گرفتگی‌ها به چشم می‌خورد. شلمچه نخلستان هم دارد، این نخلستان در ضلع جنوبی آن در حاشیه اروندرود واقع است

۲ـ طلائیه: حدود ۴۵ کیلومتری جاده اهواز- خرمشهر سه راهی طلائیه قرار گرفته است یک جاده فرعی به سمت غرب و تا نزدیکی مزر ایران و عراق شما را به پاشگاه طلاییه می‌رساند که این نقطه تا شعاع چند کیلومتری منطقه طلاییه نامیده می شود. منطقه طلاییه در منتهی الیه جنوب غربی دشت آزادگان واقع شده است. مرز ایران در محدوده طلاییه به صورت یک زاویه قائمه است که به آن « دال طلاییه » گفته می شود. عملیات خیبر در تاریخ ۳/۱۲/۱۳۶۲ با رمز یا رسول ا… (ص) در این منطقه انجام گردید و رزمندگان به جزایر مجنون شمالی و جنوبی یورش بردند و حماسه های به یاد ماندنی خلق کردند. این منطقه شاهد شهادت مردان بزرگی همچون شهیدان حمید باکری و حاج همت بوده است. یادمان شهدای طلاییه یکی از مقرهای اصلی نیروهای کمیته جستجوی مفقودین پس از جنگ تحمیلی بوده است که پس از کشف پیکرهای شهدای عملیات خیبر ، حسینیه ای به نام حضرت ابوالفضل (ع) بنا گردیده است . در مرکز آن یک ضریح زیبای چوبی وجود دارد و پنچ شهید گمنام در آن آرمیده اند.

۳ـ دهلاویه: این مکان در جنوب شرقی بستان و جنوب رود سابله است که در ضلع شمالی جاده بستان – سوسنگرد قرار دارد. مدافعان دهلاویه ۱۰ روز سرسختانه در برابر دشمن مقاومت کردند تا اینکه در ۲۴ آبان ۱۳۵۹ توانی برای مقاومت باقی نماند و دشمن با اشغال دهلاویه خود را به سوسنگرد رساند در ۲۶/۰۳/۱۳۶۰ رزمندگان ستاد جنگ‌های نامنظم به فرماندهی دکتر مصطفی چمران وزیر دفاع وقت در عملیاتی مشترک با ارتش سپاه دهلاویه را آزاد کردند اما دشمن با حملات خود دوباره این روستا را اشغال کرد هنگامی که دکتر چمران برای معرفی فرمانده جدید عازم دهلاویه شد در پشت کانال این منطقه (مکان فعلی یادمان ) بر اثر اثابت ترکش گلوله خمپاره به شدت مجروح شد و در راه انتقال به بیمارستان سوسنگرد به شهادت رسید این منطقه در ۲۷/۰۶/۱۳۶۰ در عملیات شهید آیت الله مدنی آزاد شد و غرب دهلاویه از آن هنگام تا عملیات طریق‌القدس خط مقّدم نیروهای خودی بود.

۴ـ فکه: این منطقه در شمال غرب استان خوزستان قرار گرفته است. فکه از شمال به منطقه چنانه، از غرب به خط مرزی و از جنوب به تنگه چزابه و بستان محدود می‌شود. فکه منطقه ای است با تپه ماهورهای فراوان ، خوزستان که یکی از محورهای اصلی تجاوز و حمله ارتش بعث عراق به شمال خوزستان بوده است. دشمن پس از اشغال فکه میادین مین و موانع فراوانی در این منطقه ایجاد کرد. عملیات والفجر مقدماتی در تاریخ ۱۸/۱۱/۱۳۶۱ آغاز شد و به علت لو رفتن عملیات و تجهیزات فراوان دشمن و مسلح بودن زمین منجر به پیروزی و پیشروی نگردید.

۵ـ امام زاده عباس (ع): دشت عباس در مسیر دهلران – اندیمشک و در غرب عین خوش قرار دارد.این دشت منطقه وسیعی از غرب رودخانه کرخه تا حوالی سه راهی ابوغریب را شامل می شود و به دلیل وجود مدفن امام زاده عباس از نوادگان حضرت عباس (ع) در آن ، بدین نام معروف شده است. ارتش عراق پس از اشغال عین خوش به سوی دشت عباس حرکت کرد و تیپ ۴۲ لشگر ۱۰ زرهی عراق در۴/۷/۱۳۵۹ در دشت عباس مستقر شد.دشت عباس حدود ۱۸ ماه اشغال ماند،رزمندگان اسلام به ویژه گردان انصار لشگر ۲۷ محمد رسول ا… (ص) به فرماندهی شهید اسماعیل قهرمانی در عملیات فتح المبین نبرد سختی در اطراف امام زاده عباس داشتند که موفق شدند بسیاری از تانک ها و نفربرهای دشمن بعثی را منهدم و اراضی اطراف مرقد امام زاده را آزاد کنند.در سال ۱۳۶۴ ، شش شهید گمنام عملیات فتح المبین توسط رزمندگان لشگر ۵۸ ذوالفقار ارتش کشف و در قبرستان کنار امام زاده به خاک سپرده شدند که امروز زیارتگاه اهالی منطقه و زائران راهیان نور می باشد.

۶ـ اروند رود و اروند کنار: اروند رود از بزرگترین رودهای جهان است که از به هم پیوستن دجله و فرات در القرنه عراق و اتصال کارون در خرمشهر به آن تشکیل می شود. اروند به معنی تیز و تندرو و در دوره باستان به تمام طول رود دجله و اروند، رود امروزی گفته می شد. به اروند ، رود وحشی نیز می گویند. در اروند دو نوع جریان وجود دارد : جریان آرام بر سطح آن و جریانی سریع متلاطم در عمق آن ، این رودخانه به علت جزر و مدها و نوع حرکتش این لقب را گرفته است. در قدیم اروندرود وجود نداشت و رودخانه‌های دجله، فرات و کارون جداگانه به دریا می‌ریختند با سقوط ساسانیان و به دلیل عدم مراقبت، سدها شکسته شد و دو رودخانه دجله و فرات در القرنه به ‌هم پیوستند و اروندرود را تشکیل دادند. آب اروندرود از طرفی از رودخانه‌های دجله و فرات که از ترکیه سرچشمه می‌گیرند و از طرف دیگر از رودخانه‌های کارون، کرخه، ذاب بزرگ، دیاله، بکو، سیروان و الوند که همگی از ایران سرچشمه می‌گیرند، تأمین می‌شود. این رودخانه دائم مورد مناقشه ایران و عراق بوده و حاکمیت مطلق بر این رودخانه از آرزوهای دیرینه حاکمان بغداد بوده است. یکی از اهداف رژیم بعثی عراق در هجوم سراسری به ایران ، حاکمیت مطلق بر اروند و انتقال مرزهایش به ساحل شرقی این رودخانه بود.

۷ـ مسجد جامع خرمشهر: مسجد جامع خرمشهر که سمبل مقاومت خرمشهر شناخته می‌شود در طول ۲۴ روز مقاومت، مرکز فرماندهی و ستاد نیروهای مردمی بود، و همه هماهنگی‌ها از جمله تبادل اخبار، تجهیز، تسلیح و آموزش رزمندگان، مداوای اورژانسی مجروحین و نگهداری موقت شهدا، همگی در مسجد جامع صورت می‌پذیرفت. در عین حال سایر مساجد و حسینیه‌های شهر نیز پایگاه‌های فرعی بودند که از مسجد جامع هدایت می‌شدند. مسجد جامع به زعم آنکه از آغاز جنگ در زیر آتش موثر دشمن قرار داشت و از ۲۴/۱/۵۹ چندین بار در آستانه سقوط قرار گرفت اما تا آخرین روز، مقاوم باقی ماند و حتی پس از سقوط پل خرمشهر که تنها راه ارتباطی به خرمشهر بود مأمن و پناه نیروهایی بود که هنوز در شهر باقی مانده بودند اما آنگاه که آخرین مدافعان به آب زدند و از کارون گذشتند مسجد جامع نیز خاموش شد تا در سوم خرداد ۱۳۶۱ شاهد اشک شوق و شادی توأم با سجده شکر رزمندگان اسلام شود آنجا که امام فرمود خرمشهر را خدا آزاد کرد.

۸ـ خرمشهر: «خرمشهر شهری است که از هنگام تأسیس (۱۲۲۷ق./۱۸۱۲م) تا قبل از پیروزی انقلاب اسلامی سه بار اشغال ‌شده است و پس از پیروزی انقلاب اسلامی، خرمشهر برای بار چهارم در سال (۱۳۵۹ ه.ش) اشغال شد اما این بار اشغال آن به سادگی صورت نپذیرفت زیرا این ‌بار مردم غیرتمند شهیدپرور ایران در مقابل یورش دشمنی مجهز به انواع سلاح‌های سنگین ‌و نیمه سنگین، به دفاع برخاستند.

خرمشهر «عروس بنادر ایران» شهری با سابقه و کهن است. این شهر در زمان‌های مختلف دارای نام‌های مختلفی بوده است؛ ایرانیان پیش از اسلام به این شهر «بارما، ناژیتو، آگنیس، مهرزه» و حتی به رسم سرخ جامه‌گی مردم در این منطقه، این شهر نام مُحمَره به خود گرفت تا اینکه برای همیشه، به «خرمشهر» تغییر نام یافت. جغرافیای این شهر تا قبل از جنگ تحمیلی عروس اروند لقب داشت. ارتفاع این شهر از سطح دریا ۳ متر است خاک این منطقه شوره‌زار است و این منطقه فاقد کوهستان‌های مرتفع است. تنها بلندی این شهر «میشان» است که در جنوب شرقی خرمشهر واقع است. رودخانه کارون قلب شهر را به وسعت اقیانوس پیوند می‌دهد. از جمله ثروت‌های عظیم این شهر، بندر خرمشهر، منابع نفت، گاز و زمین‌های کشاورزی وسیع است(مظلوم،۱۳۹۲ص۸).این شهر مهم استراتژیک مرزی ۶۵۰۰ کیلومتر مربع مساحت دارد. خرمشهر از شمال به اهواز، از شرق به بندر ماهشهر، از جنوب به آبادان و از غرب به مرز ایران و عراق محدود است و در زمان وقوع انقلاب اسلامی در سال ۱۳۵۷ حدود ۲۲۰ هزار نفر جمعیت داشت.خرمشهر از بعد از ظهر ۲۱/۶/۵۹ زیر آتش سنگین ارتش عراق قرار گرفت. یگان‌های دشمن در این منطقه تهاجم خود را از ۳ محور آغاز کردند:

از جنوب ایستگاه حسینیه برای بستن جاده اهواز- خرمشهر و از سمت شمال و غرب خرمشهر برای دستیابی به دروازه شهر موسوم به پلیس راه دشمن با اجرای آتش سنگین و هجوم قوای رزهی به سمت خرمشهر و محاصره آن طرح‌ریزی کرده بود که هماهنگ با برنامه اشغال سه روزه استان خوزستان، خرمشهر را نیز به اشغال درآورد ولی با مقاومت حماسی مدافعان خرمشهر نه تنها دشمن در اشغال خوزستان ناکام ماند بلکه با تحمل خسارات و تلفات بسیار، بعد از ۲۴ روز جنگ و گریز تنها توانست بخش غربی خرمشهر را تصرف کند. برای آزادسازی منطقه وسیع جنوب غربی اهواز، عملیات بیت‌المقدس از ۱۰/۱۲/۶۱ آغاز شد که نهایتاً در مرحله چهارم عملیات و در تاریخ ۳/۳/۶۱ خرمشهر آزاد گردید.

---

۵ـ مبانی و تعاریف تحقیق

۵ـ۱ برنامه­ریزی

برنامه­ریزی عبارتست از پویش هدایت عقلانی مکانیزم تصمیم گیری در امور توسعه اقتصادی- اجتماعی در ابعاد زمانی بلند مدت، میان مدت، کوتاه مدت، به منظور بهره برداری منطقی و هماهنگ از امکانات و منابع در جهت تأمین نیازمندی های عمومی و اساسی جامعه(آسایش ۱۳۷۵، ص۲).

۵ـ۲ برنامه­ریزی راهبردی (استراتژیک)

برنامه ریزی استراتژیک را می توان تلاش منظم و سازمان یافته در جهت اتخاذ تصمیم ها و مبادرت به اقدامات بنیادی در جهت حل مشکلات تعریف کرد(مرادی مسیحی؛۱۳۸۱ ص:۳۸ ).

مدیریت استراتژیک عبارت است از تدوین و اجرای استراتژی هایی برای رسیدن به اهداف سازمان با استفاده از توانمندی های داخلی شرکت، بهره گیری از فرصت های محیطی و مقابله با تهدید های محیطی.

۵ـ۳ گردشگری

گردشگری یکی از واقعیت های اقتصادی ،اجتماعی انکار ناپذیر دنیای کنونی ماست.این فعالیت پاسخی است به نیازهای درونی  انسان ها جهت تمدد اعصاب،استراحت،آشنایی با فرهنگ و بهره مندی از زیبایی ها. ولی باید توجه داشت که گردشگری یک نظام پییچیده ای  است که رقابت درعرصه آن بدون انجام تمهیدا ت لازم و بدون درک نیازها و اقتضائات آن غیر ممکن خواهد بود.چرا که توسعه گردشگری مستلزم نگرشی جامع و سیستماتیک به همه عناصر تشکیل دهنده آن و روابط  متقابل مبدأ و مقصد می باشد.

گردشکری: گردشگری معادل واژه توریسم می باشد که از آن تعاریف متعددی ارائه شده است.اسمیت معتقد است که دست اندرکاران جهانگردی باید تعاریف متفاوت و انبوه ارائه شده از جهانگردی را پذیرفته ،ضمن درک دلایل وجود چنین اختلاف نظرهای آن را ارج نهند.(اعرابی و ایزدی، ۱۳۷۸،ص۱۸ )

سازمان جهانی گردشگری ،گردشگری را از ابعاد مختلف بر اساس تمایز در رویکرد به مکان بازدید به صورت زیر تقسیم کرده است .                                                                                                         

گردشگری عبارت است از فعالیت های افرادی که برای استراحت ،کار و دلایل دیگر به خارج از محیط سکونت معمول خویش سفر کرده و حداکثر برای یک سال متوالی در آنجا اقامت می کنند .

در جمع بندی تعاریف ارائه شده برای توریست یا گردشگر و بمنظور تعریفی جامع از این واژه که در برگیرنده تمامی فعالیتهای بخش گردشگری (اعم از داخلی و خارجی) باشد، می توان تعریف ذیل را از از واژه «توریست» یا «گردشگر» ارائه نمود:                                                                                                

«توریست یا گردشگر به کسی اطلاق می گردد که به منظوری غیر از اشتغال یا اقامت دائم به مقصدی مسافرت نموده و حداقل یک شب و حد اکثر یک سال را در مقصد اقامت نماید و برای هزینه اقامت و فعالیت های گردشگری خود هیچ گونه درآمدی در مقصد مورد نظر نداشته باشد.

۵ـ۴ گردشگری جنگ

تقریبا بعد از جنگ جهانی دوم بود که زمزمه های گردشگری جنگ روی زبان ها افتاد. ایده ای که وقتی مطرح شد، هدفی جز رونق دوباره مناطق جنگ زده و بهبود وضعیت اقتصادی این مناطق نداشت اما بعد از مدتی وجهه تاریخی آن قوت گرفت و با بهبود وضعیت مناطق جنگ زده، به حاشیه دنیای گردشگری رانده شد.گردشگری جنگ، شاید درابتدا مفهومی متناقض و دور از ذهن به نظر آید، چرا که گردشگری، گذراندن اوقات خوش با سفر به جاهای زیبا یا دیدن آثار تاریخی، بیشتر به قصد تفریح و لذت بردن را به ذهن متبادر می‌کند؛ در حالی که گردشگری جنگ، چنانکه از نامش برمی‌آید قرار نیست حداقل به لحاظ بصری، زیبایی‌ای را به معنی عام آن به ما بنمایاند.

گردشگری جنگ در تعریف بسیط و کلی خود (از نظر هندرسون و سیتون) زیر مجموعه گردشگری سیاه قرار می‌گیرد و به عنوان یکی از شاخه‌های پرجاذبه صنعت گردشگری در جهان طرفداران زیادی دارد. عمده‌ترین جاذبه‌های گردشگری جنگ در دنیا شامل جبهه‌ها و مناطق نبرد، موزه‌های جنگ و صلح، یادمان‌های جنگ و قربانیان آن و قبرستان‌های کشتگان جنگ می‌شود. این شاخه توریسم وقتی به مرزهای ایران می‌رسد، رنگ و بوی دیگری می‌گیرد. تاریخ، معنویت و حماسه دستاوردهایی هستند که گردشگران جنگ در ایران، از آوار مناطق جنگی نصیب می‌برند تا این شاخه تلخ در ایران، چارچوب تازه‌ای پیدا کند.

۶ـ فرایند ارائه راهبردهای توسعه گردشگری مناطق عملیاتی جنوب

برای تدوین و ارائه راهبردهای مناسب توسعه گردشگری مناطق عملیاتی جنوب یک فرایند سلسله مراتبی به شرح ذیل طی شده است. در زیر ضمن توضیح دادن فرایند انجام این مراحل راهبردهای تدوین شده و همچنین وضعیت گردشگری منطقه نیز مشخص گردیده است. فرایند ارائه راهبرد به طور کلی در دو مرحله ورود اطلاعات و مرحله تطبیق انجام گرفته است که هرکدام از این مراحل نیز دارای زیر مرحله­های می­باشند که در زیر به طور مفصل به آنها پرداخته شده است.

۶ـ۱ مرحله اول: ورود اطلاعات

این مرحله شامل ارزیابی محیط خارجی و ارزیابی محیط داخلی است شناخت محتوا و ارزیابی ماهیتی اطلاعات را می­توان مهم­ترین فعالیت این قسمت دانست. این مرحله از فرایند تحقیق خود در دو مرحله جداگانه انجام می­گیرد:

الف) ماتریس ارزیابی عوامل محیط درونی (IFE)  و ارزیابی عوامل محیط بیرونی (EFE)

ماتریس ارزیابی عوامل درونی، حاصل بررسی عوامل درونی سیستم می­باشد. این ماتریس، نقاط قوت و ضعف اصلی درونی سیستم را تدوین و ارزیابی می­نماید (زمانیان و همکاران، ۱۳۸۹، ۱۸۹). فرایند ارزیابی محیط درونی، موازی با فرایند بررسی عوامل بیرونی است.(Roberts and Sykes,2004,46) . ماتریس ارزیابی عوامل بیرونی، حاصل بررسی عوامل بیرونی سیستم می­باشد. این ماتریس، نقاط فرصت و تهدید اصلی بیرونی سیستم را تدوین و ارزیابی می­نماید. این مرحله از فرایند تحقیق خود در طی ۴ گام اساسی به شرح ذیل صورت پذیرفته است:

گام اول: تعیین عوامل داخلی  و خارجی تاثیر­گذار بر گردشگری مناطق عملیاتی جنوب

شناسایی نقاط قوت و نقاط ضعف،فرصت ها و ضعف ها به منظور ارائه راهکار ها و سیاست های توسعه مناطق عملیاتی جنوب از طریق گسترش توریسم در این نواحی،شناخت عوامل چهارگانه در جهت رفع ضعف ها و تهدیدات و بهبود قوت ها و فرصت ها را امری اجتناب ناپذیر کرده است. جدولهای شماره ۱ و ۲ این ماتریس­ها را به خوبی نشان می­دهد. همانطوری که این جدولها نشان می دهند ۱۲ عامل قدرت، ۱۳ عامل ضعف، ۱۲ عامل فرصت و ۱۳ عامل تهدید در روند توسعه گردشگری منطقه عملیاتی جنوب شناسایی گردیده است.

---

قوت­ها

ضعف‌ها

۱S برخوداری منطقه از موقعیت استراتژیک S2 وجود آداب و رسوم، فرهنگ های محلی در منطقه S3 مکان های دست نخورده بازمانده از دوران دفاع مقدس S4 آب و هوای مطبوع این مناطق در فصل سرما S5 نزدیکی به منبع آب گسترده خلیج فارس و رودهای مهم کارون و اروند رودو… S6 برقرار بودن امنیت در منطقه S7 مستعد بودن ناحیه جهت سرمایه گذاری و معرفی به عنوان قطب مهم گردشگری S8 وجود بازماندگان دوران دفاع مقدس به عنوان تاریخ شاهد و شواهی این دوران S9 داشتن محیط آرام،با زیبایی های بصری طبیعی در فصل سرما S10 وجود دو منبع جذب گردشگر (اکوتوریستی- زیارتی) در این مناطق S11 وجود اماکن متبرکه نظیر محل دفن شهیدان گمنام(شلمچه) S12 رایگان بودن بازدید از جاذبه های منطقه

W1 کمبود زیر ساخت های گردشگری W2 نامناسب بودن تأسیسات و تجهیزات تفریحی W3 وجود اصطکاک قومی و زبانی در کل منطقه W4 کمبود دسترسی به آب در سطح کل منطقه W5 ضغف برنامه ریزی و سرمایه گذاری دولتی و خصوصی در زمینه توسعه زیرساخت هاو امکانات گردشگری W6 گستردگی مناطق به لحاظ گسترش فضایی W7 نا مناسب بودن تسهیلات بهداشتی و خدماتی W8 عدم وجود تجهیزات اقامتی و رفاهی در خود منطقه W9 خلاصه شدن پذیرش توریست به برخی از ماه های سال W10 ضعف حمل و نقل (راه و شبکه) در داخل مناطق W11 عدم نصب تابلوهای راهنمای گردشگران W12 نامناسب بودن شرایط جوی در فصل گرما W13 آلوده بودن اراضی این مناطق به مین ها و گلوله های عمل نکرده

---

جدول شماره ۲: عوامل بیرونی موثر بر توسعه گردشگری مناطق عملیاتی جنوب

فرصت‌ها

تهدیدها

O1 افزایش انگیزه سفر و گردشگری دربین اقشار مردم O2تغییر نگرش به گردشگری از حالت اختیاری به عنوان یک نیاز O3 عدم وجودانگیزه احیاء مناطق جنگی در کشور همسایه O4 تقاضای بالفعل و بالقوه نسبتاً زیاد مردم برای سفر به این مناطق O5 بهره مندی مناطق از توان بالای سیاسی O6 گذرگاهی بودن این منطقه جهت سفر به عتبات عالیات O7 زمینه مناسب برای رشد و توسعه اقتصادی بر مبنای گردشگری طبیعی­ O8 توجه ویژه مردم تمام اقصی نقاط ایران به این مناطق O9 بازار بزرگ مصرف در کل ایران و بیرون از این مرز و بوم برای گردشگری این مناطق  O10 به وجود آمدن انگیزه در دولت جهت توجه به گردشگری جهت بهره مندی از منابع اقتصادی و اجتماعی این مناطق O11 همجواری با کشور ی که این مناطق جزو خاطرات جنگی مردم این کشور نیز می باشد  O12 مطرح شدن منطقه آبادان و خرمشهر به عنوان منطقه آزاد تجاری.

T1 وجود مناطق تفریحی و تاریخی در جنوب کشور T2 فقدان جایگاه بالفعل گردشگری این مناطق در بودجه عمومی کشور T3 تبلیغات منفی علیه ایران توسط جوامع غربی T4 عدم تبلیغ مناسب جهت جذب گردشگران ملّی و منطقه ای  T5 عدم پیش بینی در جهت جبران خسارت  های زیست محیطی ورود گردشگران T6 بروز حوادث جاده­ای و خسارت جانی به گردشگران T7 عدم توجه به منطقه (کل مناطق) جنگی در طرح های ملی و فرادست T8 عدم توجه کافی به مناطق جنگی که به عنوان میراث فرهنگی ملت ایران T9 عدم وجود برنامه های منسجم بلند مدت برای این مناطق T10 عدم توانایی بخش خصوصی برای سرمایه گذاری ، به دلایل امنیتی  T11 افزایش هزینه های حمل ونقل در سالهای اخیر  T12 عدم دخالت سازمان میراث فرهنگی به عنوان حامی صنعت گردشگری در این مناطق. T13 تخریب جاذبه­ها و محیط­زیست در اثر انباشت و دفع ناصحیح زباله ها و ورود بیش از حد گردشگران به منطقه

---