یادداشت-شاهین دریمانی:در حالی که کشورهای منطقه، رکوردهای بی‌سابقه‌ای در جذب گردشگران بین‌المللی ثبت می‌کنند، صنعت گردشگری ایران با بحرانی عمیق مواجه شده است. نوروز ۱۴۰۴، برای نخستین‌بار در دهه‌های اخیر، هیچ گردشگر خارجی در قالب تورهای ورودی وارد کشور نشد. آماری که از سوی رئیس جامعه تورگردانان ایران اعلام شده، حکایت از رکود کم‌سابقه‌ای دارد؛ در سالی که عربستان سعودی بیش از ۵۰ میلیارد دلار از محل گردشگری خارجی درآمد داشته، ایران تنها ۲۷۰۰ گردشگر خارجی  عمدتاً زیارتی  داشته است.

آمار تکان‌دهنده: هیچ تور سازمان‌یافته‌ای وارد ایران نشد.” ، مصطفی شفیعی شکیب، رئیس جامعه تورگردانان ایران، با اعلام اینکه در نوروز ۱۴۰۴ حتی یک تور خارجی نیز وارد ایران نشد، زنگ خطر جدی برای صنعت گردشگری کشور را به صدا درآورد. او تأکید کرد که تعداد کل گردشگران خارجی در سال ۱۴۰۳ تنها ۲۷۰۰ نفر بوده، که بیشتر آن‌ها نیز زائران عراقی بودند که برای زیارت به مشهد آمده‌اند.

در کشوری با ۸۸-۸۹میلیون جمعیت، چنین آماری عملاً به معنای «صفر» است. نه‌تنها دیگر از تورهای فرهنگی اروپایی خبری نیست، بلکه بازارهای آسیایی و همسایگان منطقه نیز علاقه خود را از دست داده‌اند. این آمار، نه فقط عددی نگران‌کننده، بلکه نشانه‌ای از گردشگری ایران در آستانه حذف از رقابت منطقه‌ای ورودی به ایران است.

 ایران در محاصره رکود؛ منطقه در مسیر شکوفایی

هم‌زمان با فروپاشی گردشگری ایران، کشورهای منطقه خیز بلندی برای تبدیل‌شدن به قطب‌های گردشگری برداشته‌اند.

 عربستان سعودی با اجرای چشم‌انداز “Vision ۲۰۳۰”، در سال ۲۰۲۴ بیش از ۵۰ میلیارد دلار از محل ورود گردشگران خارجی درآمد داشته و شهرهایی مانند ریاض و نئوم به مقصدهای جهانی تبدیل شده‌اند.

 امارات متحده عربی و قطر نیز با توسعه فرودگاه‌ها، خطوط هوایی، زیرساخت‌های دیجیتال و مراکز تفریحی، به طور روزافزون میزبان میلیون‌ها گردشگر از آسیا، اروپا و حتی آمریکا هستند.

 حتی عراق نیز در حال احیای بخش گردشگری مذهبی‌اش است و پروژه‌هایی برای جذب زائران غیرشیعه را آغاز کرده است.

در چنین فضایی، ایران در سکوت و بی‌تحرکی مطلق مانده؛ بدون اصلاح قوانین، بدون به‌روزرسانی زیرساخت‌ها و بدون تصویر روشن از جایگاه خود در رقابت منطقه‌ای.

 نبود هتل، زیرساخت و امنیت روانی؛ دلایل خروج گردشگر

در ادامه اظهارات شفیعی، کمبود اقامتگاه‌های استاندارد و نداشتن ظرفیت کافی برای میزبانی گردشگران خارجی، از دیگر دلایل اصلی رکود عنوان شد. با وجود تصویب طرح‌های توسعه گردشگری در برنامه ششم توسعه، کمتر از ۳۰ درصد آن‌ها عملیاتی شده‌اند.

اما شاید عامل مؤثرتر از زیرساخت، مسئله امنیت روانی و اجتماعی گردشگران باشد.

طبق مطالعات مرکز پژوهش‌های مجلس در سال ۱۴۰۲، ۷۰ درصد آژانس‌های بین‌المللی گردشگری، ایران را به دلیل «ابهام در وضعیت حقوقی گردشگران، برخوردهای سلیقه‌ای، و محدودیت‌های اجتماعی» از لیست مقاصد پیشنهادی خود حذف کرده‌اند.

 چالش‌های حقوقی و دیپلماتیک: قانون، مانع یا محرک؟

قوانین مربوط به گردشگری خارجی در ایران عمدتاً در دهه ۱۳۷۰ تدوین شده‌اند و با مقتضیات امروز جهان هم‌خوانی ندارند.

عدم شفافیت در صدور ویزا

 الزام به استفاده از راهنمای محلی رسمی برای خارجی‌ها

 نبود تضمین حقوقی برای امنیت گردشگر زن

همگی از جمله موانع قانونی هستند که گردشگری ورودی ایران را فلج کرده‌اند.

در حالی‌که در بسیاری از کشورها «توریسم فرهنگی» ابزار تعامل دیپلماتیک و قدرت نرم است، در ایران، برخوردهای سلیقه‌ای با گردشگران، گاه خود به تنش دیپلماتیک منجر می‌شود.

 اقتصاد گردشگری، بخش فراموش‌شده در برنامه‌های توسعه

طبق گزارش سازمان جهانی گردشگری (UNWTO)، سهم گردشگری در تولید ناخالص داخلی کشورهای توسعه‌یافته بین ۷ تا ۱۲ درصد است. در ایران این سهم به زیر یک درصد کاهش یافته است. این در حالی است که طبق سند چشم‌انداز ۱۴۰۴، ایران باید سالانه حداقل ۲۰ میلیون گردشگر خارجی جذب می‌کرد.

فاصله آماری بین این عدد و واقعیت کنونی، نتیجه دهه‌ها سیاست‌زدگی، عدم ثبات در روابط بین‌الملل، و نبود انسجام نهادی است.

 چه باید کرد؟ نگاه علمی به احیای گردشگری

بر اساس پژوهش‌های مرکز مطالعات گردشگری دانشگاه تهران، برای خروج از وضعیت فعلی، ایران نیاز به یک «طرح جامع بازنگری در سیاست گردشگری خارجی» دارد که در آن موارد زیر لحاظ شده باشد:

• اصلاح فرآیند صدور ویزا و بازنگری در نحوه برخوردهای مرزی
• توسعه زیرساخت اقامتی با جذب سرمایه‌گذاری خصوصی
• تربیت نیروی انسانی چندزبانه و آموزش‌دیده
• شفاف‌سازی در قوانین فرهنگی و رعایت حقوق فردی گردشگران
• راه‌اندازی دیپلماسی گردشگری از طریق سفارت‌خانه‌ها

 از فرصت‌سوزی به بازسازی اعتماد

سفر دیگران به ایران، فقط مسئله ورود توریست نیست؛ مسئله‌ای هویتی است. کشوری با هزاران سال تاریخ، تمدن و فرهنگ، نمی‌تواند تماشاگر خالی‌شدن فرودگاه‌هایش از گردشگران باشد، آن‌هم در منطقه‌ای که هر روز بیش‌تر از قبل به مقصد گردشگران جهان تبدیل می‌شود.

نوروز ۱۴۰۴، یک نشانه بود؛ نشانه‌ای از آنکه اگر چاره‌ای اندیشیده نشود، گردشگری ایران به خاطره‌ای تاریخی تبدیل خواهد شد./ انتهای پیام