رئیس فرهنگستان علوم تاکید کرد: ما ناگزیر از طی مسیر مرجعیت علمی هستیم و این مسیر می‌تواند به تمدن اسلامی منجر شود.

به گزارش روابط عمومی مرکز تحقیقات سیاست علمی کشور، دکتر محمدرضا مخبر دزفولی روز دوشنبه در مراسم اختتامیه اولین همایش ملی مرجعیت علمی که در کتابخانه ملی برگزار شد، با اشاره به اینکه موضوع مرجعیت علمی، نزدیک دو دهه است که در ادبیات کشور ما با بیان مقام معظم رهبری وارد شده است، گفت: در این دوران تحولات مختلفی داشتیم. زمانی که جمهوری اسلامی دانشگاه‌ها را تحویل گرفت، در بسیار از موضوعات نام و نشانی در جهان نداشتیم.

وی افزود: ما در آن دوران سهمی از مقالات جهانی نداشتیم، یا اینکه ما را با عراق با هم ارزیابی می‌کردند و می‌گفتند ۳ دهم درصد تولید علم داریم. در صورتی که در حال حاضر به دو درصد از تولید علم جهان رسیدیم.

رئیس فرهنگستان علوم با اشاره به گسترش دوره‌های تحصیلات تکمیلی بعد از انقلاب، گفت: قبل از انقلاب خبری از دانشگاه‌های جهانی نبود و به جز پزشکی، دوره‌های تحصیلات تکمیلی نداشتیم. دانشگاه‌های ما مقاطع اولیه را داشتند و خروجی علمی ما قابل رقابت با دنیا نبود.

وی ادامه داد: امروز به ۱۰۰ هزار عضو هیات علمی رسیدیم. حدود ۲۵ دانشگاه داشتیم و امروز بر اساس مصوبه اخیر  شورای گسترش حدود ۴۰۰ تا ۴۵۰ دانشگاه با تعریف جدید داریم. همچنین تعداد دانشجویان و افزایش تنوع رشته‌ای نیز از دستاوردهای جمهوری اسلامی است. همچنین ما جزو ۱۰ کشور برتر مدال آور در المپیادها هستیم.

وی اظهار کرد: ما این را تحویل گرفتیم و امروز مدعی هستیم که قابلیت مرجعیت علمی را در عرصه جهانی داریم.

دکتر مخبر دزفولی با بیان اینکه امروزه دسترسی به فناوری‌های جدید وجود دارد، خاطر نشان کرد: الان سرریز علم به گونه‌ای است که آثار آن را در صنعت می‌بینیم. بهترین خروجی دانشگاه‌ها در دفاع کشور را در فناوری‌هایی مثل فناوری‌های هوا فضا می‌بینیم. خروجی دانشی دانشگاه‌ها فناوری هسته‌ای را به دنبال داشته است.

وی اظهار کرد: ۹۷ درصد تولید علم دانشگاه تهران بعد از انقلاب اتفاق افتاده است.

رئیس فرهنگستان علوم در مورد مرجعیت علمی توضیح داد: مرجعیت علمی هر آن چیزی با محوریت اصلی علم و فناوری است که شکل‌دهنده ایران قوی باشد.

وی با اشاره به اینکه دو دیدگاه در مورد علم و مرجعیت علمی وجود دارد،  گفت: یک نگاه علم بدون خدا است. اگر علم را بدون منشأ هستی در نظر بگیریم، پروژه منهتن شکل می‌گیرد که به بمب اتم ختم می‌شود. در صورتی که رویکرد دوم علم برای سعادت بشر است که این رویکرد ماست.

وی خاطر نشان کرد: اگر قدرت علمی پیدا کردیم، در بخش‌های دیگر نیز حرف برای گفتن پیدا می‌کنیم و این یک ضرورت انکارناپذیر است.

دکتر مخبردزفولی تاکید کرد: ما ناگزیر از مرجعیت علمی هستیم و زیرساخت نرم افزاری و سخت افزاری را برای آن فراهم کردیم.

وی اظهار کرد: دستاوردهایی در نانو، زیست‌فناوری, هسته‌ای و … از جمله ابرراهبردهایی بوده که نقطه مرکزی توجهات رهبری بوده و خودشان آنها را پشتیبانی کردند.

رئیس فرهنگستان علوم تاکید کرد: ما ناگزیر از طی مسیر مرجعیت علمی هستیم و این مسیر می‌تواند به تمدن اسلامی منجر شود.

دکتر مخبر دزفولی با بیان اینکه برای دستیابی به مرجعیت علمی باید سه نکته را مورد توجه قرار داد، گفت: ما در نظام آموزشی گاهی متصلب هستیم. ما باید تنوع و تغییر در رویکردهای آموزشی ایجاد کنیم.  باید در مدارس قدرت تفکر، خلاقیت، مهارت‌های عمومی، اجتماعی و… را آموزش دهیم. در نظام آموزش عالی نیز برای هر تغییر مقاومت وجود دارد.

وی در مورد ضرورت اتصال زنجیره پژوهش به فناوری گفت: ما پژوهش کردیم و به دو درصد تولید علم دنیا رسیدیم؛ ولی اگر زنجیره ارزش در علم  و فناوری را نگاه کنیم، در  نسبت مقاله به ثبت اختراع شرایط خوبی نداریم.

وی ادامه داد:  ما یک دهه قبل از هر سه هزار مقاله، یک ثبت اختراع بین‌المللی داشتیم و امروز از هر هزار مقاله یک ثبت اختراع بین‌المللی داریم. در این شاخص پیشرفت کردیم، ولی  امریکا و ژاپن از هر دو تا سه مقاله یک ثبت اختراع دارند.

رئیس فرهنگستان علوم تاکید کرد: در موضوع فناوری و نوآوری نیازمند کارهای زیادی هستیم. مسابقه جهانی در زمینه‌های هوش مصنوعی، فناوری کوانتومی و زیست فناوری در دنیا وجود دارد و مسابقه جدیدی برای سلطه در این زمینه‌ها ایجاد شده است.

وی با تاکید بر اهمیت توجه به زبان فارسی، گفت: بی توجهی ما دانشگاهیان به زبان ملی که هویت ماست در خروجی‌های علمی آسیب‌زا است. اگر قرار است ۴۰ سال دیگر به مرجعیت برسیم، باید به حدی جلو برویم که کشورهای دیگر برای آموزش، علم زبان فارسی بیاموزند.

وی تاکید کرد: مرجعیت علمی محقق نخواهد شد مگر این‌که این مقدمات با خودباوری اتفاق بیفتد. در دهه ۸۰ و ۹۰ خودباوری خوبی داشتیم، ولی الان تضعیف شده است. برای بهبود این شرایط باید اجازه نواندیشی دهیم و جریان سازی و شبکه سازی کنیم.

وی خاطر نشان کرد:  پذیرش نخبه پروری به عنوان یک جریان مستمر و همچنین دانشی کردن جامعه از  موضوعاتی هستند که باید توجه کرد.

امروز در کشور با بحران مرجعیت اجتماعی روبرو هستیم

دکتر جمیله سادات علم‌الهدی، رئیس پژوهشکده مطالعات بنیادین علم و فناوری نیز در اختتامیه نخستین همایش مرجعیت علمی که در محل سالن همایش‌های بین‌المللی کتابخانه ملی برگزار شد، در مورد مرجعیت علمی در نگاه قرآن و با اشاراتی به علوم انسانی، گفت: مرجعیت علمی در دو سطح تخصصی در رشته‌های مختلف و در سطح مرجعیت تمدنی و فرهنگی مطرح است که قرآن کریم بر آن تاکید دارد و با اینکه در سطح مرجعیت تخصصی وضعیت خوبی داریم و به خوبی در دانشگاه‌ها پیگیری می‌شود، در سطح تمدنی و فرهنگی وضعیت خوبی نداریم.
وی افزود: امروز با بحران مرجعیت اجتماعی روبرو هستیم و دانشمندان حتی در کشور ما جایگاه اجتماعی ندارند و ستاره‌های فوتبال و سینما جای آنان را گرفته‌اند و بیشتر روی نسل امروز اثر دارند و همین امر جای سؤال دارد.
دکتر علم الهدی وضعیت علم در ایران را به دو بخش قبل و بعد از تاسیس دارالفنون تقسیم کرد و افزود: قبل از تاسیس دارالفنون علم فضیلت بود و عالم ویژگی‌های شخصیتی خاصی داشت که مردم دور او جمع می‌شدند، ولی بعد از تاسیس دارالفنون با علم مدرن روبرو شدیم و معنای علم از فضیلت اخلاقی به برتری اجتماعی در سازمان قدرت تبدیل شد.
عضو هیات علمی دانشگاه شهید بهشتی گفت: نگاه اقتصادی و سیاسی نسبت به علم پررنگ و روش تحقیق و روش تدریس‌های قابل استفاده برای همه معلمان طراحی شد. بنابراین از علم و عالم شخصیت زدایی کردیم، نهادهای علمی بیشتر از عالم مرجعیت یافتند. به عبارت دیگر تکنوکراسی بر علم حاصل شد و تکنیک‌زدگی در علم اتفاق افتاد، تخصص جای فرهیختگی را گرفت. عالمان کارمندان سازمان‌های علمی شدند.
رئیس پژوهشکده مطالعات بنیادین علم و فناوری خاطر نشان کرد: عالمی از معلمی جدا و شور علمی نادیده گرفته شده، البته این امر به معنای این نیست که همه معلمان شور معلمی ندارند، بلکه جریان کلی به این سمت می‌رود.
دکتر علم الهدی گفت: امروز تقاضای دانشجو از استاد تغییر کرده و حتی خود را نسبت به استاد پیش‌رو می‌داند، در چنین شرایطی مرجعیت علمی و عالمان بدون احیای علوم انسانی ممکن نیست. نمی‌توان علوم انسانی را نادیده گرفت و به فکر رهبری جهان بود و تغییرات جدی تمدنی ایجاد کرد.
وی با اشاره به ذخایر علوم انسانی قوی در کشور ما گفت: با وجود این ذخایر نسبت به کشورهای دیگر، ماموریت‌های علوم انسانی متناسب با اهداف تمدنی ما تغییر نکرده و تحول نیافته و همین جا باید توجه بیشتر به قرآن را جدی بگیریم.
وی با اشاره به دو عبارت علم و هدایت در قرآن کریم، گفت: وقتی آیات قرآن را بررسی می‌کنیم، علم همواره راهی برای هدایت و هدایت غایی است، ولی در عین حال علم می‌تواند باعث گمراهی شود و دلایل زیادی برای آن وجود دارد.
دکتر علم الهدی تاکید کرد: بنابراین اگر بخواهیم مرجعیت علمی را نه در سطح تخصصی، بلکه در سطح عمومی و عالمان محقق کنیم، باید به قرآن برگردیم. این مرجعیت به وسیله فناوری و رقابت در نهادهای اجتماعی دیگر با تهدید روبرو است‌.
وی در پایان تصریح کرد: بازگشت به این شرایط و احیای مرجعیت علمی عالمان و اخلاقی کردن علم، کار مهمی است که امروز پیش روی ماست و برخی رشته‌های علوم انسانی مانند جامعه شناسی، ادبیات و فلسفه در این زمینه اولویت دارند و باید برای مانع شدن مردم از گمراهی دست به کار شوند.

در اختتامیه همایش ملی مرجعیت علمی از مقالات برتر نیز تقدیر شد. دکتر زهرا فروتنی از دانشگاه پیام نور با عنوان مقاله «مفهوم مرجعیت علمی‌ در گفتار امام خامنه‌ای»

دکتر علی باقر طاهرنیا با عنوان مقاله «تحقق مرجعیت علمی در بافتار نسل ان_ام دانشگاهی»، دکتر محسن حاجیان حیدری از دانشگاه علامه طباطبایی با مقاله «شناسایی و تحلیل عوامل اثرگذار بر مرجعیت علمی رشته‌ها به منظور دسترسی به مرجعیت علمی». مقالات برتر این همایش ملی بودند.